*‘दिदी आणी मी’ — संगीत, स्मृती आणि स्नेहाचा सोहळा, पं. ह्रदयनाथ मंगेशकर यांनी भारतरत्न लता दीदींच्या प्रेम व परंपरेला दिलेली कृतज्ञ अभिवादनाअंतर्गत त्यांच्या ८९ व्या वर्षात प्रवेशाचा भावपूर्ण उत्सव*
पंडित दीनानाथ मंगेशकर सभागृहात दिवे मंदावले आणि पहिल्यांदा शांतता उतरली — रिकामेपणाची नाही, तर प्रार्थनेपूर्वीची. ‘दिदी आणी मी’ हा केवळ एक कार्यक्रम नव्हता; तो सुरांच्या घरात पुन्हा परतण्याचा क्षण होता. हा सोहळा भारतरत्न लता मंगेशकर यांना समर्पित होता आणि त्याच वेळी भाऊगंधर्व पंडित ह्रदयनाथ मंगेशकर यांच्या ८९ व्या वर्षाच्या प्रारंभाचा साक्षीदारदेखील होता — तेच ह्रदयनाथजी, जे आजही त्यांना ‘दिदी’ म्हणूनच स्मरतात — मार्गदर्शक, प्रेरणास्रोत, आणि कृपेचे अधिष्ठान.
ह्रदयनाथ मंगेशकर, भारती मंगेशकर, उषा मंगेशकर, मीनाताई मंगेशकर, आदिनाथ मंगेशकर — हे सर्व परिवारातील ज्येष्ठ आणि वारशाचे संरक्षक उपस्थित होते. या क्षणाचे साक्षीदार होते — मा. अशिष शेलार, डॉ. अनिल काकोडकर, अक्कलकोट संस्थानचे महाराज श्री स्वामी जंजमेयराजे विजयसिंहराजे भोसले, गौतम ठाकूर, रूपकुमार आणि सोनाली राठोड — पाहुणे म्हणून नव्हे, तर इतिहासाला साक्ष देणारे साक्षीदार म्हणून.
जेव्हा ह्रदयनाथजी बोलायला उठले, त्यांचे शब्द बहिणीला वाहिलेल्या शांत प्रार्थनेसारखे वाटले. त्यांनी सांगितले — “आमच्यासाठी दिदी म्हणजे सेनापती. आम्ही फक्त त्यांचे सैनिक. त्यांनी दाखवलेला मार्गच आम्ही चालत आलो आहोत. त्यांची शिस्त, त्यांची मर्यादा, संगीताशी त्यांचं निष्ठावान नातं — हेच अजूनही आम्हाला मार्ग दाखवतं.” सभागृह थबकलं — टाळ्यांसाठी नव्हे, तर भावनांना मोकळं होण्यासाठी.
यानंतर मा. अशिष शेलार यांनी लतादीदींच्या अलभ्य आठवणी उलगडल्या. प्रभुकुंज येथे छायाचित्रकार मोहन बाणे यांच्या पुस्तक प्रकाशनावेळी लतादीदींनी क्रिकेटचे असे तपशीलवार विश्लेषण केले, की अनुभवी क्रीडापटूही थक्क झाले. आणि याच सभागृहात, एकदा त्यांनी मा. गृहमंत्री अमित शहांसोबत भारतीय संगीताच्या इतिहासावर केलेले सखोल चिंतन — असा शेलारजींनी उल्लेख करत म्हटलं — “त्यांचा आवाज अमर होता, पण त्यांची बुद्धीही तितकीच अद्वितीय होती.”
यानंतर सभागृहात एक राजेशाही शांतता उतरली. अक्कलकोट संस्थानचे स्वामी जंजमेयराजे विजयसिंहराजे भोसले महाराज अत्यंत नम्रतेने उभे राहिले आणि म्हणाले —“इथे उपस्थित राहणे ही माझ्यासाठी आशीर्वादासारखी अनुभूती आहे. मंगेशकरांसारख्या दिग्गज कुटुंबाकडून स्नेह आणि आशीर्वाद मिळणे — हाच माझा सन्मान आहे.”हे आशीर्वाद नव्हते — हे कृतज्ञतेने झुकलेलं मानवी नम्रतेचं सौंदर्य होतं.
आणि मग वारसा झाला संकल्प.मास्टर दीनानाथ मंगेशकर स्मृती प्रतिष्ठानतर्फे जाहीर करण्यात आले की — सन १९८८ मध्ये स्थापन झालेल्या या विश्वस्त संस्थेने गेली ३६ वर्षे दि. २४ एप्रिल रोजी मास्टर दीनानाथजींच्या पुण्यतिथीचे स्मरण अत्यंत निष्ठेने साजरे केले आहे. आतापर्यंत २२५ हून अधिक मान्यवरांचा सन्मान झाला आहे आणि अनेक कलावंतांना मदतही करण्यात आली आहे.
सन २०२२ पासून ‘लता दीनानाथ मंगेशकर पुरस्कार’ही प्रदान केला जात आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी, आशा भोसले, अमिताभ बच्चन आणि कुमार मंगलम बिर्ला हे आजवरचे मानकरी.
रविंद्र जोशी यांनी पुढे सांगितले — की दरवर्षी २८ सप्टेंबरला, पुण्यात लतादीदींच्या जन्मदिनानिमित्त आयोजित होणारा संगीताचा सोहळा अखंडितपणे सुरू राहावा म्हणून एक संकल्पनिधी / कायमस्वरूपी निधी उभारण्यात येत आहे. या निधीवरील व्याजातून या सोहळ्याचे सर्व खर्च उचलले जातील. ह्रदयनाथजींनी स्वतः रु.२५ लाखांची देणगी प्रथम नोंदवली. भारती मंगेशकर, उषा मंगेशकर, ह्रदयनाथ मंगेशकर, आदिनाथ मंगेशकर, स्वामी जंजमेयराजे भोसले, रविंद्र जोशी, शिरीष रैरीकर आणि निष्कळ लटाड या समिती सदस्यांच्या देखरेखीखाली हा उपक्रम पार पडेल.
कार्यक्रमाचा शेवट टाळ्यांनी झाला नाही — तर ओलावलेल्या डोळ्यांनी, जपून धरलेल्या शांततेने आणि दुमदुमणाऱ्या भावनेने. काही आवाज थांबत नाहीत. ते विरून जात नाहीत. ते हवेचा श्वास होतात — आणि संगीत थांबल्यानंतरही जगत राहतात.
